Op de grafelijke dwangburchten rond de stad zullen wel kerkers beschikbaar zijn geweest. Bijvoorbeeld op de Nieuwburg waar de baljuw, de vertegenwoordiger van de graaf, in de 16e eeuw woonde. In de stad zelf was er een kelder voor opsluiting in het stadhuis. Om een strafproces af te wachten. Of voor korte straffen, een paar dagen ‘op water en brood’. Men koos niet snel voor opsluiting als straf in de middeleeuwen. Lijfstraffen en verbanning waren gebruikelijk. Na 1532 vinden we enkele cellen in de oude Kennemerpoort, dicht bij de stadsgrens van die tijd. Een andere oude vermelding van een gevangenis, althans van een cel, vinden we in de bronnen van het begin van de 17e eeuw over het Koning Willemshuis in de Pieterstraat. Het oorspronkelijke huis werd al in 1254 gebouwd. Het huis was voor de rentmeester van de graaf. Later was dit het huis van de landdrost, die de orde op het platteland moest handhaven. Na 1572 staan de kloosters leeg, zoals het Oude Hof bij de Grote Kerk. In 1613 maakt men er een tucht- en verbeterhuis van. Niet alleen voor de boeven, maar ook voor de geesteszieken en de landlopers. Amsterdam was het voorbeeld. Doel was na het uitzitten van de straf terugkeer naar de maatschappij. Men werd daartoe gedwongen te werken. Dweilen maken bijvoorbeeld was een typische vorm van dwangarbeid in Alkmaar. De Franse tijd brengt ons het Huis van Arrest, Huis van Bewaring zeggen wij later, zoals dat er kwam naast het gerechtsgebouw aan de Geestersingel in 1894. Ondertussen waren de lijfstraffen in 1854 afgeschaft. In 1857 krijgt Alkmaar een primeur: een jeugdgevangenis. Het Rijks Opvoedings Gesticht, in de volksmond het ROG-gebouw, naast de Grote Kerk, gaat ten onder aan zijn eigen succes. De pedagogische doelstellingen waren vooruitstrevend. Maar te veel cliënten aannemen, uit het hele land, met te weinig personeel, dat ook niet geschoold was, dat vroeg om chaos. De stad was opgelucht toen de minister van justitie in 1922 besloot de rijksinstelling te sluiten. De Rijks gevangenis Schutterswei bij De Hout kwam er in 1886, maar is inmiddels al weer enkele jaren gesloten en wacht op een nieuwe bestemming. Zou het echt waar zijn, dat er minder boeven zijn tegenwoordig.